บุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน
วัดโพนชัย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย
เรื่องและภาพโดย ศุภกิตติ์ คุณา
งานบุญหลวง หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “บุญใหญ่” เป็นการรวมเอางานบุญสองงานตามฮีตสิบสองของชาวอีสานเข้าด้วยกัน คืองาน “บุญผะเหวด” หรือ “บุญพระเวสสันดร” ซึ่งมักทำในเดือนสี่ และ “บุญบั้งไฟ” ซึ่งทำในเดือนหก มารวมเข้าด้วยกันรวมเรียกว่า “งานบุญหลวง (Boon Luang)” บุญผะเหวด เป็นสำเนียงของชาวอีสานจะออกเสียง “พระเวส” เป็น “ผะเหวด” มาจากคําว่า “บุญพระเวส” หรือบางที่เรียกว่า งานบุญมหาชาติ งานบุญพระเวสสันดร เป็นบุญที่จัดทำขึ้นเพื่อฟังเทศน์ เรื่องพระมาลัยหมื่น พระมาลัยแสน เทศน์สังกาส และเทศน์เรื่องพระเวสสันดรตามลำดับ ชาวบ้านเชื่อว่าหากได้ฟังเทศน์จบในวันเดียวจะได้กุศลแรงและอาจดลบันดาลให้ได้พบพระศรีอริยเมตไตรยในชาติหน้า ส่วนบุญบั้งไฟ เป็นงานบุญที่จัดทำขึ้นเพื่อบูชาอารักษ์หลักเมือง การแห่บุญบั้งไฟและการจุดบั้งไฟ เพื่อการถวายพญาแถน เพื่อให้พญาแถนนั้น ได้ดลบันดาลให้ฝนฟ้าตกถูกต้องตามฤดูกาล เมื่อทำบุญนี้แล้วเชื่อว่าจะช่วยดลบันดาลให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล อันจะทำให้การปลูกพืชพันธุ์ได้ผลดี ประชาชนอยู่ดีกินดี มีความร่มเย็นเป็นสุขบุญผะเหวด เป็นสำเนียงของชาวอีสานจะออกเสียง “พระเวส” เป็น “ผะเหวด” มาจากคําว่า “บุญพระเวส” หรือบางที่เรียกว่า งานบุญมหาชาติ งานบุญพระเวสสันดร เป็นบุญที่จัดทำขึ้นเพื่อฟังเทศน์ เรื่องพระมาลัยหมื่น พระมาลัยแสน เทศน์สังกาส และเทศน์เรื่องพระเวสสันดรตามลำดับ ชาวบ้านเชื่อว่าหากได้ฟังเทศน์จบในวันเดียวจะได้กุศลแรงและอาจดลบันดาลให้ได้พบพระศรีอริยเมตไตรยในชาติหน้าส่วนบุญบั้งไฟ เป็นงานบุญที่จัดทำขึ้นเพื่อบูชาอารักษ์หลักเมือง การแห่บุญบั้งไฟและการจุดบั้งไฟ เพื่อการถวายพญาแถน เพื่อให้พญาแถนนั้น ได้ดลบันดาลให้ฝนฟ้าตกถูกต้องตามฤดูกาล เมื่อทำบุญนี้แล้วเชื่อว่าจะช่วยดลบันดาลให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล อันจะทำให้การปลูกพืชพันธุ์ได้ผลดี ประชาชนอยู่ดีกินดี มีความร่มเย็นเป็นสุข
ฐานข้อมูลงานบุญประเพณี ผีตาโขน จังหวัดเลย
ความเป็นมา
ตำนานผีตาโขน อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ไม่ปรากฏชัดแจ้ง แต่มีผู้รู้สันนิษฐานไว้หลายกรณี ทำให้มีเรื่องราวหลายตำนาน มีทั้งที่มาจาก หัวโขน โขนละคร ผีตามคน ผีตาขน ผีโขน หรือ ผีขน ทั้งนี้ในส่วนของบทความการละเล่นผีตาโขนในส่วนของเนื้อหาตำนาน ผมได้เรียบเรียงและเขียนเนื้อหาแยกออกมาเพื่อให้ได้ผู้อ่านศึกษาเพิ่มเติม (อ่านตำนานเพิ่มเติม : ผีตาโขน สีสันลวดลายบนจิตวิญญาณ)
ก่อนจะมีการละเล่นผีตาโขนในงานบุญหลวงนั้น ผมได้เดินทางไปยังวัดโพนชัย ซึ่งเป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์ผีตาโขน พบว่า หน้ากากผีตาโขนที่สวมนั้นทำจากวัสดุที่หาง่ายในท้องถิ่น เช่น หวดนั่งข้าวเหนียว ก้านมะพร้าวแห้งตกแต่งระบายสีสัน เขียนรูปหน้าตาให้น่ากลัว มีลวดลายสวยงาม มีการแต่งกายโดยใช้เศษผ้ามาตัดเย็บ มีอุปกรณ์ต่างๆ กระป๋อง กระดิ่งแขวนมีเสียงดังกรุ๊งกริ๊ง นอกจากนี้ผมเองยังได้ประชันฝีมือวาดหน้ากากผีตาโขนด้วย ไปรูปหน้ากากลายต่างๆ ซึ่งเป็นแบบง่ายๆ โดยวาดลงบนก้านมะพร้าวแห้ง เรียกได้ว่าไปทั้งสองปี ก็วาดหน้ากากทั้งสองปี
กิจกรรมเวทีสาธารณะ
ชาวด่านซ้าย ไม่ได้นิ่งนอนใจ เมื่อประเพณีใหญ่ก็ต้องมีมาตรการความปลอดภัยของผู้มาร่วมงาน รวมถึงนักท่องเที่ยวที่เดินทางเข้ามาร่วมงานในช่วงเทศกาลอย่างคึกคัก จากข้อสรุปจัดเวทีสาธารณะ “เล่าสู่กันฟัง สืบสานวัฒนธรรม” งานบุญประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ณ ห้องประชุมที่ว่าการอำเภอด่านซ้าย เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2563 มีผู้เข้าร่วมกว่า 80 คน แม้ว่าที่ผ่านมา สถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ทำให้รัฐบาลได้ออกมาตรการต่างๆ ที่เข้มงวดเพื่อจำกัดการแพร่ระบาดของโรค อาทิ การสวมหน้ากากอนามัย การรักษาระยะห่างทางกายภาพ (Physical Distancing) การห้ามออกจากเคหสถานในเวลากลางคืน ตลอดจนมาตรการของคณะกรรมการโรคติดต่อ ว่าด้วยเรื่องของการปิดสถานที่ หรือพื้นที่จาหน่ายสุรา นอกจากนั้นกระทรวงวัฒนธรรมได้ออกประกาศ เรื่อง แนวทางการปฏิบัติเกี่ยวกับเทศกาล ประเพณี พิธีทางศาสนา และพิธีการต่างๆ โดยมีการจำกัดจำนวนผู้เข้าร่วมงาน และต้องดำเนินการตามมาตรการ
สำนักงานเครือข่ายองค์กรงดหล้า (สคล.) ภายใต้การสนับสนุนสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ได้รับฟังความคิดผู้เข้าร่วมเสวนาในอำเภอด่านซ้าย และเปิดโอกาสให้ผู้เข้าร่วมประชุมแสดงความคิดเห็น โดยการเขียนข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะเพิ่มเติม ใน 6 ประเด็น ดังนี้ 1.ด้านการรักษาประเพณีโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน 2.การจัดการท่องเที่ยว การประชาสัมพันธ์โดยหน่วยงานรัฐ 3.การมีส่วนร่วมบทบาทของเด็กและเยาวชน 4.การควบคุมและลดปัจจัยเสี่ยง : อุบัติเหตุ เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ 5.การดูแลจัดการขยะ การจราจร ฯลฯ 6. โครงสร้างคณะทางานจัดงาน การรับฟังความคิดเห็นในการจัดงานครั้งต่อไป (สามารถดาวน์โหลดอ่านเพิ่มเติมได้ทาง https://bit.ly/3Rx8u2l)
- ข้อสรุปจัดเวทีสาธารณะ “เล่าสู่กันฟัง สืบสานวัฒนธรรม” งานบุญประเพณีบุญหลวงและการละเล่นผีตาโขน ณ ห้องประชุมที่ว่าการอำเภอด่านซ้าย เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2563 https://bit.ly/3Rx8u2l
- ศุภกิตติ์ คุณา (2567), ประเพณีบุญหลวง การละเล่นผีตาโขนของคนด่านซ้าย สืบค้นจาก https://sdnthailand.com/blog_post/bunluang-phitakhon
ดาวน์โหลด
ไฟล์ข้อมูลสาธารณะ ฐานข้อมูล มูลนิธิเครือข่ายพลังสังคม อัพเดทวันที่ 20 สิงหาคม 2567
ข้อมูลการเดินทาง
วัดโพนชัย
ที่อยู่ : บ้านเดิ่น ตำบลด่านซ้าย อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย
พิกัด : https://goo.gl/maps/6cfVkPhfmemvCsE78
เปิดให้เข้าชม : 06.00-18.00 น.
โทร : –
เว็บไซต์ : https://www.facebook.com/วัดโพนชัย